>>>ADLAR (İSİM) VE AD TAMLAMALARI <<<

ADLAR (İSİM) VE AD TAMLAMALARI

-mek,mak alamayan

-duygu ve düşüncelerin adı.

-varlıkları ve kavramları karşılar.

1. VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE:

a.ÖZEL AD:

               -tek,benzeri olmayan, bir tek varlığa ad olan

               -baş harfleri büyük yazılır.

               Örn:Peyami, Türkiye, Türkler, Edirne ,Pamuk, Çile, Türk Dil Kurumu …

b.CİNS AD:

               -benzerleri olan

               -aynı türden olan

               -ortak olan

               -dilin temel kavramları olan

                               örn:baş,baba,kedi,kaşık …

UYARI:Tür adları özel ad olabilir.Cümledeki kullanılışına bağlı.

                               Örn:Kaya ile kayalara tırmandık.

UYARI:Coğrafi ise ‘dünya,güneş,ay’ özel ad olarak yazılır.

                               Örn:Dünya Ay’la birlikte Güneşin çevresinde döner.

2. OLUŞLARINA (MADDELERİNE) GÖRE:

a.SOMUT:

               -duyu organlarımızla algılayabildiğimiz

                               örn:insan,ev,hava,ada,Ankara,Orhan …

b.SOYUT:

               -duyu organlarımızla algılayamadığımız

                               örn:üzüntü,sevgi.aşk,Allah,melek,yüreklilik,saygı,inat …

c.YANSIMALI:

               -doğadaki varlıkların çıkardıkları seslerdir.

                               Örn:çat,pat,küt,fıs,cız,vız …

3.SAYILARINA GÖRE:

TEKİL:

               -tek,bir varlığı karşılayan

                               örn:ev,taş,kir,insan…

ÇOĞUL:

               -birden çık varlığı karşılayan

               -‘-ler,lar’ ekleriyle çoğul yapılır

                               örn:evler,taşlar,kirler,insanlar …

TOPLULUK:

               -’ler,lar’ çıoğul eklerini almamalarına karşın anlamca çoğul olanlardır.

                               Örn:-Yarın seçmen seçimini yapacak.

                                        -Asker sınırları bekliyor.

                                        -Dağ dağa kavuşmaz,insan insana kavuşur.

4.ADLARDA KÜÇÜLTME:(-CİK,-CIK)

-Küçük sözcüğünün yerine kullanılır.

               Örn:-küçük adam>adamcık

                       -küçük çocuk>çocukcağız

                       -küçük tepe>tepecik

BİRLEŞİK AD:

İki adın değişik yollarla birleşmesi

    Örn:

                Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, cumartesi, Yeşilırmak, başçavuş, önayak, akbaba vb

AD TAMLAMALARI:

Aralarında anlam ilişkisi bulunan adların oluşturduğu söz öbeği.

Bir adın bir başka adı anlam bakımından tamamlaması

Ad takımı olarak da bilinir.

Tamlayan 1. sözcük, tamlanan 2. sözcüktür.

Tamlayan tamlananın anlamını bütünler, tamamlar.

    Örn:

                Su çanağı: çanak ve su arasında belli bir anlam ilişkisi vardır.

                 a     a

                Kapının kolu: kapı ve kol arasında belli bir anlam ilişkisi vardır.

                     a         a

En az iki addan oluşur.

Baştaki ad veya adlar tamlayan, sondaki ad veya adlar tamlanan

    Örn:

                Okul          müdürü

              Tamlayan   Tamlanan

                Devlet  memurunun     okul    müdürü

                t.yan         t.nan            t.yan    t.nan

                       t.yan                           t.nan

    BELİRTİLİ:

Tamlayan “-ın” ilgi ekini (tamlayan) , tamlanan “–ı” 3.tekil kişi iyelik ekini (tamlanan) alır.

Tamlananın tamlayana kesin aitliği söz konusudur.

Belirlilik vardır.

    Örn:

                Sınıf-ın kapı-s-ı

                Arkadaşın-ın kitap-ı

                Köylü-n-ün mallar-ı

    BELİRTİSİZ:

Belirtme anlamı bir genellik kazanır

Tamlanan 3.kişi iyelik eki “-i” almış durumu.

Tamlayan belirli değildir. Kesin olmayacak biçimde genel bir aitlik anlamı

Anlam sınırı çok geniştir.

    Örn:

                Sokak kapı-s-ı (hangi sokak)

                Ev terlik-i (hangi ev)

                Okul müdür-ü (hangi okul)

                Çam ağaç-ı (hangi çam)

    TAKISIZ:

Tamlayan ve tamlananın ek almamış durumu

Eksiz tamlama

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını, neye benzediğini belirtir.

    Örn:

                Yün eldiven, dev adam…

    ZİNCİRLEME:

Tamlayanı veya tamlananı ad tamlaması olan ad tamlaması

    Örn:

                Bahçe kapısının  gıcırtısı

                   a         a                a

                       t.yan                  t.nan

                kardeşinin  ders kitabı

                       a            a       a

                    t.yan          t.nan

Uyarı: bazı cümlelerde ve özellikle şiirlerde tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

    Örn:

                Sakarya saf çocuğu masum Anadolu’nun

                Divanesi kaldık Allah yolunun

Uyarı: tamlamalarda araya sözcük girebilir

    Örn:

                Küçüğün minik elleri

                Afrika’nın balta girmemiş ormanları

UYARI: Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına sözcük girebilir; ancak takısız ve belirtisiz ad tamlamalarında araya sözcük giremez.

    Örn:

                Afrika’nın balta girmemiş ormanları.

                Adamın hiç eksilmeyen saygısı.

AD ÇEKİM EKLERİ:

Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar.

Cümle içindeki durumlarını belirten

Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren

    HAL EKLERİ

                YALIN

Adların hiçbir durum eki almamış biçimidir.

Adın ek almamış durumudur.

    Örn:

                Oda, ev, baba, sınıf, adam, düşünce, kitaplık…

Kullanımı:  cümlede özne ve belirtisiz nesne olurlar.

    Örn:

                Çocuk, biraz koştuktan sonra durdu. (özne)

                Evinde çiçek yetiştiriyor. (b.siz nesne)